Miejsca sztuki. Od tradycyjnych muzeów do innowacyjnych form wystawiennictwa.

LXXIII Ogólnopolska Sesja Stowarzyszenia Historyków Sztuki Lublin, 27-28 listopada 2025 r.

          Kolejną, doroczną sesję SHS chcielibyśmy połączyć z przypadającym w 2025 r. jubileuszem 80-lecia działalności Instytutu Historii Sztuki KUL (obecnie Instytutu Nauk o Sztuce KUL). Jest to okazja do wspólnego namysłu nad jednym z najważniejszych obszarów aktywności historii sztuki, jakim jest prezentacja sztuk wizualnych. Tematyka zbiorów, kolekcjonowania i wystawiennictwa jest ściśle związana z rozwojem historii sztuki jako dyscypliny, która od końca XX w. do dzisiaj przeżywa szczególnie ożywioną refleksję teoretyczną i metodologiczną. Zwrot tzw. nowej muzeologii w istotny sposób akcentował ekspresję i sens kolekcji, jej potencjał narracyjny, czy też rozmaite interakcje z widzem. Na to zainteresowanie ekspozycją jako figurą retoryczną, tworzącą quasifilmowe sekwencje, nałożyły się innowacje technologiczne obecne w samej działalności muzealnej, jak i wypełniające przestrzeń ekspozycyjną, tworząc efekt immersji. Biorąc pod uwagę narastające wyostrzenie spojrzenia na problematykę muzealną, jak i materialną budowę/rozbudowę wielu instytucji muzealnych w wymiarze globalnym, w tym zwłaszcza niezwykle dynamiczne procesy wzrostu młodej muzeologii w Europie Środkowo-Wschodniej, proponujemy szerszą refleksję, która objęłaby zarówno historyczne wzory i pierwowzory „domu sztuki”, jak i perspektywy jego rewitalizacyjnej modyfikacji i ożywczego przeobrażania. Szczególne miejsca, kolekcje, całościowe projekty artystyczne, w różny sposób przyczyniały się do kształtowania pokazów, w XIX i XX w. wyznaczając różne profile ustanawiania kolekcji – od publicznych muzeów, gromadzących dzieła sztuki i pamiątki historyczne, poprzez całościowe kreacje artystyczne w duchu estetyzmu i funkcjonalizmu, wreszcie muzea typu block-buster oferujące gigantyczne przestrzenie wypełnione treścią transmitowaną w różnych mediach. W odwróconej perspektywie muzea i wypełniające je dzieła sztuki bywały przedmiotem obserwacji krytycznej, tematem malarstwa i grafiki, w tym niekiedy wizualnych komentarzy satyrycznych, jak też przedmiotem literackiego i eseistycznego opisu oraz nieustannej dokumentacji fotograficznej i filmowej, inspiracją, pretekstem i tłem dla działań performatywnych o charakterze artystycznym po rozmaite formy edukowania i aktywizacji publiczności.

          Dla naszych rozważań szczególnie ważne będą zindywidualizowane projekty, które zakorzenione były/są w określonych ramach kulturowych, zyskują swoje znaczenie poprzez ekspresję znaczeń, wynikających z kooperacji i współdziałania, tworzą istotne miejsca kulturowe. W swoich rozważaniach chcielibyśmy zaproponować taki wybór obszarów badawczych, które konfrontują uniwersalizm z regionalizacją, wynikają ze społecznych relacji i wzmacniają więzi społeczne, tworząc fragmentaryczne narracje, zamiast projektów całościowych. W tej postaci „dom sztuki”, muzeum jako archiwum, muzea fotografii, albo nawet model muzeum jako świątyni sztuki, dziewiętnastowieczny koncept The House Beautiful, stanowiący ideę zanurzonego w historii, ale nie poddanego chronologii doświadczania sztuki, nie muszą mieć zabarwienia anachronicznego, ale mogą łączyć innowacyjne metody wystawiennicze, konsekwentnie rozwijane plany kolekcjonerskie z wyrazistą retoryką, odnoszącą się do miejsca, przekładającego miejsce na wartości komunikacyjne z publicznością, wytwarzając poczucie zażyłości wpisane w tradycyjne znaczenia domu i sztuki. W tym samym stopniu interesujące są także procesy artystyczne realizowane w przestrzeni publicznej wzajemnie się przenikające i ustanawiające szczególne walory miejsca.